Kilka słów o procesie grupowym ...
Pojęcie grupy.
Ludzkie życie społeczne jest życiem grupowym, w którym zarówno w sposób
zorganizowany jak i spontaniczny dochodzi do wielorakich interakcji
międzyludzkich, będących lekcją lub treningiem umiejętności społecznych. Ta
nauka psychospołeczna obejmuje proces kształtowania naszych postaw, zachowań,
systemu wartości, rozwijania i doskonalenia komunikacji interpersonalnej
oraz radzenia sobie w sytuacjach trudnych i konfliktowych. Każda grupa
społeczna w sposób naturalny przechodzi etapy rozwoju i doskonalenia, a
czasami regresu. Dla osób zarządzających grupami lub pracujących z grupą wiedza
na temat procesu grupowego jest niezbędna do kreatywnej i efektywnej stymulacji
grupy oraz jednostki.
Rozpatrując pojęcie grupy, napotykamy na stwierdzenie, że to „dwie
lub więcej osób o poczuciu wspólnej tożsamości, między którymi dochodzi do
strukturalnie uporządkowanych interakcji opartych na wspólnym zestawie
oczekiwań co do zachowania partnera.” [1] Wg Słownika
wyrazów obcych, jest to zespół ludzi wypełniających określone zadanie, między
którymi wytwarza się poczucie więzi społecznych.[2] Wg J.
Szczepańskiego i R. Merona grupa społeczna, to szczególny typ zbiorowości
społecznej, natomiast zbiorowość stanowią potencjalne grupy społeczne.
Zbiorowość społeczna jest najbardziej ogólnym określeniem skupienia ludzi,
między którymi chociaż na krótko wystąpiła więź społeczna.[3] Podążając za J. Szczepańskim możemy
wyróżnić następujące cechy grupy społecznej:
- przynajmniej 3
członków,
- wspólne cele,
wzmacniające więź i solidarność grupy,
- struktura
czyli organizacja grupy,
- odrębność od
innych grup,
- ośrodki
skupienia grupy- wartości, symbole, idee.[4]
Z socjologicznego punktu widzenia
grupa to zbiorowość spełniająca następujące warunki:
1. Między
członkami zbioru występują interakcje, które przebiegają wedle ustalonych
wzorów. Osoby będące członkami grupy pozostają ze sobą w ustalonych stosunkach
społecznych – kryterium obiektywne.
2. Osoby
podejmujące ze sobą interakcje same określają się jako członkowie grupy,
„uważają się za grupę” – kryterium subiektywne.
3. Jednostki
pozostające w interakcjach określane są przez innych jako „członkowie grupy” –
kryterium subiektywne.
Jednak samo kryterium obiektywne nie wystarcza do wyznaczenia grupy.[5] O tym, że mamy do czynienia z grupą świadczy
występowanie:
- komunikacji
między członkami grupy,
- odpowiednia struktura
interakcji wg ról i statusów społecznych członków,
- wspólne normy
i wartości,
-
poczucie przynależności do grupy i odczuwanie
tożsamości.[6]
Według Amerykańskiego Stowarzyszenia Specjalistów w zakresie Pracy z
Grupami (Association for Specialists in Group Work – ASGW), wyróżniamy grupy zadaniowe/robocze (task/work
groups; grupy wspomagające prace projektowe, komitetów, organizacji
samorządowych, grup edukacyjnych); grupy
psychoedukacyjne
i psychoprofilaktyczne (guidance/psychoeducational groups;
edukacyjne, profilaktyczne, kompensacyjne,
wspieranie uczestników potencjalnie zagrożonych lub w kryzysie, sytuacji
trudnej); poradnictwo grupowe/treningi
interpersonalne (counseling/interpersonal problem-solving groups;
rozwiązywanie problemów interpersonalnych z wykorzystaniem potencjału i
wsparcia grupy); grupy
psychoterapeutyczne/rekonstrukcji osobowości (psychotherapy/personalisty
reconstruction groups; łagodzenie głębokich problemów psychologicznych).[8]
Analizując polską literaturę fachową możemy wyróżnić psychogrupy (praca
nad emocjami), socjogrupy (grupa pracuje nad różnymi zadaniami), grupy
zadaniowe (grupy projektowe). [9]
Czym zatem jest praca grupowa? Jedna z definicji – autorstwa ASGW[10]-
podaje, że jest to szeroko rozumiana praktyka profesjonalna, polegająca na
udzielaniu pomocy lub realizowaniu założonych zdań w zorganizowanej sytuacji
grupowej. Definicja ta zakłada wykorzystanie teorii i procesów grupowych przez kompetentnego
praktyka, który wspiera zebrane osoby w osiągnięciu wspólnych celów:
osobistych, interpersonalnych lub związanych z realizacją zadań.[11]
Każda zbiorowość zachowuje się w zależności od norm ustalonych w danej grupie. Każda grupa społeczna ma pogląd na
temat właściwych i niewłaściwych zachowań oraz postaw. Normy są rezultatem
kulminacyjnego procesu interakcji grupowych, podczas których jednostka
prezentuje swoje zachowanie na tle grupy, otrzymując od niej ocenę. Grupy
zdecydowanie są mniej tolerancyjne na odstępstwa od norm niż społeczeństwo
generalnie, stąd konformizm również występuje tutaj silniej. Każda grupa ma
swoją strukturę, organizację i system
komunikacji. Grupa składa się z powiązanych wzajemnie statusów
i odpowiednich im ról. Różne statusy służą różnym aspektom ogólnych celów
grupy. Każda osoba w grupie ma swoją rolę
(status społeczny). Pomiędzy poszczególnymi osobami wywiązują się
zależności, tworzące strukturę.
Statusy nie musza być ze sobą równe, stąd też tworzy się hierarchia statusów – struktura podległości. Bywa, że status zależy
nie od pozycji a od autorytetu osoby. Ponadto w grupach występuje również grupowe podejmowanie decyzji, które
zależy od interakcji między członkami grupy. Ilość osób przemawia na korzyść ze
względu na różnorodne doświadczenie, wyminę poglądów, ale również częściej
dochodzi do konfliktu, różnicy zdań przez co grupa musi ukształtować proces
komunikacji i umiejętność rozwiązywania konfliktów (negocjacje, mediacje). Niebezpieczeństwem
jest brak osoby odpowiedzialnej za podejmowane decyzje, co wzmacnia brawurowość
postępowania i skłonność do bardziej ryzykownych rozwiązań. Grupy
określają swoje granice, definiujące
kto należy do grupy.[12]
Granice grupy podobnie jak i ona sama są dynamiczne i ulegają zmianie w sensie
obiektywnym (zmiana natężenia interakcji) bądź subiektywnym (uważanie siebie za
członka grupy). Każda grupa dąży do trwałości i ciągłości grupy, stąd
kultywowanie i przestrzeganie zwyczajów i tradycji, oraz ośrodków skupienia jak
idee, symbole. Duże grupy o dużej spójności minimalizują twórczość na rzecz
podobieństwa oraz wywierają silniejsze postawy konformistyczne. Jest to reakcja
nazywana myśleniem grupowym. [13]
Każda
grupa bez względu na cel powstania, ma swoje „życie”, obejmujące różnorodne
procesy interpersonalne i stosuje strategie rozwiązywania problemów oparte na
świadomym uczestnictwie, postawach, uczuciach, zachowaniach. Grupa zawsze jest
ukierunkowana na rozwój, ze szczególnym uwzględnieniem odkrywania wewnętrznych zasobów osobistej mocy i pokonywania barier,
hamujących w optymalny rozwój jednostki. Każda osoba poprzez uczestnictwo w
grupie ma okazję doskonalić swoje umiejętności interpersonalne, usprawniające
funkcjonowanie w społeczeństwie, rozwiązywanie problemów i sytuacji trudnych.
Struktura grupy zapewnia wsparcie, poczucie bezpieczeństwa i stymuluje do
eksploracji swoich predyspozycji.[14]
Stosowanie metod aktywnych powoduje,
że uczestnicy komunikują się ze sobą, wymieniają poglądy, poznają się
wzajemnie, czują wspólnotę pewnych doświadczeń ale i różnice. Nie należy
zapominać, że jak każda zbiorowość i grupa przechodzi swoje kryzysy, wynikające
z indywidualnych różnic pomiędzy jednostkami, ich poglądami, uczuciami,
sposobem postrzegania i rozumienia. Analizując zjawiska interpersonalne zachodzące
w grupie opracowano teorię procesów grupowych, opisujących specyfikę poszczególnych etapów rozwoju
grupy, ich charakterystykę, celowość i znaczenie dla grupy. Dlatego tez bardzo
ważne jest poznanie zasad dynamiki grupy aby konstruktywnie ją poprowadzić.[15]
PROCES GRUPOWY
I.
STADIUM
POCZĄTKOWE – FORMOWANIE GRUPY
Na tym etapie zwanym również fazą pozornej integracji, członkowie grupy
poznają się nawzajem. Następuje wstępna integracja, nawiązywanie relacji i
interakcji. W grupie odczuwa się duże poczucie lęku przed nowym, oceną innych,
opór, brak zaufania, czasami znudzenie. Z czasem z napięcia rodzą się
konflikty, lecz wszystkie te zjawiska przy pomyślnym toku prowadzą do wzrostu
zaufania, wzmocnienia więzi, poczucia bezpieczeństwa. Na tym etapie rozpoczyna
się ustalanie norm grupowych (wspólnie podzielane poglądy) oraz spójność grupy
(poczucie wspólnoty, tworzenie społeczności). Jednak stan pozornej integracji
powoduje, iż praca grupy jest nieefektywna i mało konstruktywna.
II.
STADIUM
PRZEJŚCIOWE – „BURZA”
Etap drugi to faza konfliktu, który zdecydowanie obfituje w różnorodność
emocji, bowiem lęk, postawy obronne, opór w okolicznościach ujawniania ról grupowych,
walki o władzę, uznanie i autorytet często idą w kierunku konfliktu pomiędzy
uczestnikami a czasami pomiędzy uczestnikami a prowadzącym grupę
trenerem/terapeutą. Wszystkie te zjawiska rodzą opór a ten objawia się spadkiem
motywacji do pracy, koncentracją na problemach interpersonalnych lub postawą
unikania konfrontacji. Mogą się pojawić podgrupy towarzyskie, lekkie znudzenie
lub tzw. „drugie życie” obok grupy właściwej. Aby grupa osiągnęła kolejny etap,
zaistniałe problemy muszą być zdefiniowane, a następnie skutecznie
przepracowane-rozwiązane przez grupę. Wiąże się to, z wysokimi umiejętnościami
komunikacyjnymi, otwartymi komunikatami, asertywnością, kreatywną krytyką
opinii a nawet osób, dojrzałością emocjonalną, empatią. Ważne jest aby oczyścić
atmosferę, nauczyć się rozmawiać o sytuacjach trudnych, w tym o swoich
emocjach, aby „wysprzątać wszystkie trupy w szafie” i „nie zamiatać problemów
pod dywan”. Pozytywne przejście przez ten trudny etap, daje możliwość
wzmocnienia poczucia bezpieczeństwa, zaufania, usprawnienia pracy i komunikacji
w grupie.
III.
STADIUM KONSTRUKTYWNEJ PRACY -
NORMOWANIE
Grupa, wchodząc w fazę współpracy ponownie przepracowuje normy grupowe
oraz wzmacnia spójność grupy, co umożliwia jej lepsze i skuteczniejsze
funkcjonowanie i efektywne radzenie sobie z sytuacjami trudnymi dla
jednostki i/lub grupy. W grupie zachodzą samoistne procesy motywacji i
automotywacji, aktywności, kreatywności oraz wsparcia. Każda osoba ponownie
ustala swoja rolę w strukturze grupy
Proces grupowy nie jest jednak tak
prostym i oczywistym zjawiskiem, bowiem zdarza się, że grupa w różnym tempie
przechodzi poszczególne etapy, czasami następuje regres, czasami pominięcie
pewnego etapu. Prowadzenie takich grup, wymaga więc szczególnej obserwacji,
umiejętności komunikacyjnych, wysokiej empatii, koncentracji, oceny sytuacji
oraz elastyczności. [1]
Jak twierdzą K.
Kondracki i D. Szczepan-Jakubowska: „Początek pracy grupowej koncentruje się na
szukaniu podobieństw i cech wspólnych. Jednak dopiero ujawnienie i zaakceptowanie
odmienności i różnorodności (co następuje w fazie konfliktu) pozwala na wejście
w fazę realnej współpracy.”[2] Owa
różnorodność osobowości (cech, talentów, umiejętności i doświadczenia), to
droga do wyłonienia się właściwych ról grupowych i związanego z nim
podziału obowiązków. Bardzo często od tego momentu, grupa składa się z wielu
liderów, którzy współpracują przy realizacji zadań. Skoro rozwój grupy
warunkowany jest kryzysami, a każdy z nich jest końcem starego i początkiem nowego
etapu, to warto bliżej przeanalizować rolę i specyfikę zjawiska konflikt.
Ale o tym następnym razem ...
Pełny tekst: Wierzańska
M., Rola konfliktu w procesie rozwijania kompetencji społecznych
metodą pracy grupowej, tekst głoszony podczas Miedzynarodowej
Polsko-Ukraińskiej Konferencji Pedagogicznej "Współczesne wyzwania
pedagogiki" – opublikowany w.: Zamojskie Studia i Materiały,
Pedagogika, Zamość 2009r.
[1] N. Goodman, Wstęp do
socjologii, Zysk i s-ka, Poznań 1992, s. 67
[2] L. Brożyna, Praca z grupą
i procesy w niej zachodzące na przykładzie grupy profilaktycznej, literka.pl
[3] H. Podedworna, Grupy i
zbiorowości społeczne, (w.:) Socjologia ogólna, J. Polakowska-Kujawy (red.),
Oficyna wydawnicza SGH, W-wa 2002 , s. 88
[4] H. Podedworna, Grupy i
zbiorowości społeczne, (w.:) Socjologia ogólna, J. Polakowska-Kujawy (red.),
Oficyna wydawnicza SGH, W-wa 2002 , s. 90
[5] H. Podedworna, Grupy i
zbiorowości społeczne, (w.:) Socjologia ogólna, J. Polakowska-Kujawy (red.),
Oficyna wydawnicza SGH, W-wa 2002, s.87
[6] H. Podedworna, Grupy i
zbiorowości społeczne, (w.:) Socjologia ogólna, J. Polakowska-Kujawy (red.),
Oficyna wydawnicza SGH, W-wa 2002, s.87
[7] H. Podedworna, Grupy i
zbiorowości społeczne, (w.:) Socjologia ogólna, J. Polakowska-Kujawy (red.),
Oficyna wydawnicza SGH, W-wa 2002, s. 96-99
[8] M.Schneider Corey, G.
Corey, Grupy metody grupowej pomocy psychologicznej, Instytut Psychologii
Zdrowia, PTP, Warszawa 2002
[9] T. Pilch, I. Lepalczyk,
Pedagogika społeczna, Wyd. Żak, Warszawa 1995
[10]
Association for Specialist In Group Work
[11] M.Schneider Corey, G.
Corey, Grupy metody grupowej pomocy psychologicznej, Instytut Psychologii Zdrowia,
PTP, Warszawa 2002, s. 10
[12] N. Goodman, Wstęp do
socjologii, Zysk i s-ka, Poznań 1992, s. 68-72
[13] J.w., s. 75
[14] M.Schneider Corey, G.
Corey, Grupy metody grupowej pomocy psychologicznej, Instytut Psychologii
Zdrowia, PTP, Warszawa 2002
[15] K. Kondracki, D.
Szczepan-Jakubowska, Proces grupowy – z pamiętnika trenera trenerów ..., http://profirma.com.pl
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz